Historia Stacji Badania Wędrówek Ptaków (SBWP) to w dużym stopniu historia życia jednego człowieka – Profesora Przemysława Busse. Nie tylko dlatego, że główne kierunki badań i rozwoju jednostki zostały przez niego obmyślone i zainicjowane, nie tylko dlatego, że większość z ponad setki publikacji powstałych w Stacji jest jego autorstwa lub współautorstwa. Również dlatego, że SBWP była zawsze bardzo małą jednostką: przez większość jej historii, jej skład osobowy ograniczał się właśnie do profesora Busse, najwyżej jednego asystenta i pracownika technicznego. Dopiero od 2004 roku skład powiększył się o dwoje adiunktów i, dzięki licznym grantom, o kilka osób zatrudnionych okresowo. To wprost niewiarygodne, jak tak mały zespół, dzięki uporowi i pracowitości jednego człowieka, mógł stworzyć naukową stację badawczą z prawdziwego zdarzenia: z ogromnym programem badawczym Akcji Bałtyckiej, licznymi doktorantami, z własną obszerną biblioteką, z międzynarodowym czasopismem naukowym i bardzo szeroką współpracą międzynarodową. Ale zacznijmy od początku…
Stacja Badania Wędrówek Ptaków jest samodzielną jednostką Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, powstałą na bazie Pracowni Akcji Bałtyckiej Zakładu Ekologii Zwierząt. Pracownia ta została powołana do życia 1 października 1979 właśnie po to, żeby stworzyć warunki do pracy dr. Przemysława Busse, który przeniósł się na Uniwersytet Gdański z Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu. Trzeba powiedzieć, że dość rzadko zdarzało się, żeby uniwersytet powoływał jednostkę tylko po to, aby zatrudnić adiunkta. Ale dr Busse nie był zwykłym adiunktem i nie przyszedł sam – razem z nim Uniwersytet Gdański pozyskał, już wtedy owianą legendą, Akcję Bałtycką. Od tego momentu historia tej najstarszej na świecie sieci stacji obrączkowania ptaków będzie już ściśle związana z Uniwersytetem. W 1981 r. dr Busse został mianowany docentem i wkrótce po tym zostaje powołana do życia Stacja Badania Wędrówek Ptaków z siedzibą w Przebendowie – niewielkiej miejscowości w powiecie wejherowskim. Przez następne 28 lat XIX-wieczny pałacyk w Przebendowie, otoczony pięknym parkiem, tworzył niepowtarzalną atmosferę pracy w Stacji.
Nie sposób pisać o historii SBWP i nie wspomnieć choć krótko o historii Akcji Bałtyckiej. Sama idea Akcji, choć obecnie wydaje się całkiem oczywista, w 1960 roku była nowatorska na świecie. Profesor Busse, wówczas student III roku biologii Uniwersytetu Warszawskiego, doszedł do wniosku, że mało efektywne jest prowadzenie badań ptasich migracji na tylko luźno ze sobą współpracujących stacjach obrączkowania ptaków. Ponieważ istotą wędrówek ptaków jest ich przemieszczanie się, zjawisko to należy badać jednocześnie na wielu miejscach zlokalizowanych wzdłuż szlaków wędrówkowych. Po pierwszym próbnym obozie terenowym w 1960, już w następnym roku na polskim wybrzeżu Bałtyku rozpoczęła działalność sieć stacji obrączkowania ptaków, a trzy z założonych wtedy stacji działają do dziś. Są to: Mierzeja Wiślana, Bukowo-Kopań i Hel.
Nowatorskie metody wypracowane przez te ponad 50 lat pracy Akcji Bałtyckiej są obecnie standardem w kilkudziesięciu krajach świata, a wydany przez Uniwersytet Gdański pod redakcją profesora Busse Bird Ringing Station Manual (wyd. 2000, 2015) – najbardziej znaną wśród ornitologów tego typu książką na świecie. Opublikowana w 2008 roku, 976 stronicowa biblia badaczy wędrówek ptaków The Migration Ecology of Birds Iana Newtona zawiera całą stronę poświęconą opisowi metody badania ukierunkowania ptaków w klatce Bussego -metody powstałej oczywiście w Stacji Badania Wędrówek Ptaków. Opracowany przez profesora Busse NEW-EURING Coding Format jest obecnie, po modyfikacjach w roku 2000, systemem kodowania obowiązującym wszystkie eurazjatyckie i afrykańskie centrale obrączkowania ptaków oraz EURING Data Bank. Ale oczywiście metody to tylko środki do zbierania i opracowywania danych naukowych. Akcja Bałtycka podczas swojej pracy zgromadziła ponad 1,6 miliona tak zwanych „rekordów”: informacji o zaobrączkowaniu ptaka lub jego ponownym schwytaniu. Taka „informacja” to ponad 40 rubryk różnych pomiarów i oznaczeń. Dzięki temu Stacja Badania Wędrówek Ptaków jest dysponentem największej na świecie bazy pomiarów kręgowców!
Stacja Badania Wędrówek Ptaków była również do 2009 r. siedzibą redakcji anglojęzycznego czasopisma poświęconego badaniom wędrówek ptaków – The Ring, a profesor Busse jego redaktorem.
W 2007 roku profesor Busse przeszedł na emeryturę i od tego momentu jego dzieło podjął i kontynuował dr Jarosław K. Nowakowski, naukowy wychowanek i spadkobierca profesora. Profesor Busse nie zaprzestał swej aktywności, dalej intensywnie pracuje naukowo, jeździ na konferencje, redaguje czasopismo The Ring i długie miesiące spędza za granicą w terenie. Tymczasem Stacja Badania Wędrówek Ptaków w 2009 r. sama rozpoczęła swoją wędrówkę. Jej siedziba najpierw przeniosła się do Gdyni, by po trzech latach, w czerwcu 2012 r., osiąść i okrzepnąć w nowym budynku Wydziału Biologii UG, na Bałtyckim Kampusie Uniwersytetu w Gdańsku-Oliwie. Z początkiem 2013 r. kierownikiem Stacji została dr hab. Magdalena Remisiewicz (w przeszłości również doktorantka profesora Busse). Pod jej sterami otworzyły się przed Stacją nowe perspektywy współpracy międzynarodowej – w ramach kilku zorganizowanych dotychczas ekspedycji pracownicy i doktoranci SBWP podążyli tropem wędrownych ptaków aż na południowy kraniec Afryki, do RPA, by tam, podobnie jak na Akcji Bałtyckiej, zbierać materiały do bogatych stacyjnych baz danych o ptakach. Program badawczy Akcji jest kontynuowany i nie pozostaje w tyle za światową ornitologią – w ramach różnych projektów wdrażane są nowe metody badań i monitoringu wędrówek ptaków na terenowych stacjach AB. Od kilku lat Stacja otrzymuje od Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego specjalny grant, umożliwiający organizację i prowadzenie Akcji Bałtyckiej oraz realizację międzynarodowej współpracy naukowej.
Obecnie kwatera główna SBWP mieści się na drugim piętrze skrzydła C w budynku Wydziału Biologii UG. Trafić do nas łatwo – wystarczy po wejściu do budynku kierować się tam, gdzie z plakatu patrzą wielkie pomarańczowe oczy sowy uszatki. Każdy, kto chce dowiedzieć się czegoś o ptakach i ich niezwykłych wędrówkach oraz o Akcji Bałtyckiej, która bada je już od 55 lat, jest zawsze bardzo mile widziany. Zapraszamy!
Historię niniejszą opisali: Jarosław K. Nowakowski i Krzysztof Stępniewski
